Saloka Bebasan

Saloka

Saloka yaiku unèn-unèn kang gumathok kang ngemu pepindhan
A

* Adang adang tetese embun, tegesé njagakke barang mung trima sak olèh-olèhé.
* Adigang, adigung, adiguna, tegesé, wong aja ngandhelaké kaluwihané dhéwé waé. Adigang iku tegesé: kakuwatané. Adigung iku tegesé: gedhéné. Adiguna iku tegesé: kapinterané.
* Agama ageming aji, tegesé agama dadi panuntun marang tingkah laku lan bisa ngatonaké sapa sejatining dhiri.
* Aja dumeh, tegesé sapa waé aja ngagungaké jabatan, kasudibyan, utawa kalungguhané. Upamané, aja sewenang-wenang. Dupèh wong sugih ngenyèk sing mlarat, dupèh wong pinter ngenyèk sing bodho, dupèh gagah utawa ayu ngenyèk sing èlèk. Wong urip kudu brayan karo liyan, ing ngarsaning Gusti Allah kabèh menungsa utawa barang sing urip liyanè padha waé.
* Aja golek wah, mengko dadi owah, tegesé aja mburu marang pandelenganing liyan utawa tumandang kang mung golèk pangaleman. Kabèh mau bisa njalari édan dhéwé.
* Aji godhong garing utawa aji godhong aking, tegesé wis ora ana ajiné babar pisan. Wong sing tumindak culika utawa cidra ing janji biasané banjur ora diajèni déning masarakat saubengé. Saking ora ana ajiné prasasat aji godhong garing.
* Ajining dhiri dumunung ana ing lathi, ajining raga ana ing busana, tegesé aji pamulyaning (kakurmataning) wong ana ing tutur pangucapé. Banjur aji pamulyaning sing njaba ana ing sandhangané sing dienggo.
* Alon-alon waton kelakon, tegesé wong iku ora usah kesusu. Yèn nglakokaké barang iku bisa alon-alon waé, angger kelakon. Yèn kesusu malah ora tekan ing panggonan sing dituju.
* Ambeg parama arta, tegesé ndhisikaké tugas kuwajiban sing utama. Dadi nduwèni rasa tanggung jawab sing dhuwur.
* Ana catur mungkur, tegesé ora gelem ngrungokaké rerasan kang ora becik. Ing ukara iki, tembung catur tegesé omongan utawa pirembugan.
* Ana dhaulate ora ana begjane, tegesé wis arep nemu kabegjan, nanging ora sida.
* Anak polah bapak kepradah, tegesé Kelakuané anak iku apa waé sing nanggung wong tuwané. Anak iku dadi tanggungjawab wong tuwané, kalebu kabèh tidak tanduk anak. Yèn ana tindak tanduk anak sing salah, wong tuwa mesthi mèlu-mèlu disalahké wong liya. Sewaliké nèk ana tindak tanduk anak sing apik/bener, wong tuwané biasané mèlu disanjung. Iku sebabé wong tua kudu ndhidhik putra-putriné sing bener, sing ora nyalahi aturan-aturan agama, tata krama lan liya-liyané.
* Angon mangsa, tegesé golèk wektu kang prayoga kanggo tumindak.
* Angon ulat ngumbar tangan, tegesé nyawang kahanan jalaran arep nyolong utawa tindak culika.
* Asu belang kalung wang, tegesé wong asor nanging sugih.
* Asu gedhe menang kerahe, tegesé wong gedhé lan nduwé panguwasa menang kuwasané.
* Asu marani gepuk utawa asu marani gebug, tegesé njarak marani bebaya.
* Asu rebutan balung, tegesé rebutan barang kang sepélé.
* Ati bengkong oleh oncong, tegesé wong sing nduwé niyat ala olèh dalan.

B

* Baladewa ilang gapite utawa Gatutkaca ilang gapité, tegesé wong kang ilang kaluhurané. Baladewa iku wayang sing gagah pideksa, nanging wayang yèn ilang gapité ora bisa dienggo déning dhalang. Gapit iku kayu utawa lulang penyu sing kanggo njepit wayang supaya bisa ditancepké ing debog lan bisa jejeg.
* Banyu pinerang, tegesé pasulayané sedulur mesthi énggal pulihé.
* Bathang lelaku, tegesé lelungan ngliwati panggonan sing mbebayani.
* Bathok bolu isi madu, tegesé Wong asor nanging sugih kapinteran.
* Becik ketitik, ala ketara, tegesé tumandang apa waé, mengko bakal bisa ketitik (dimangertèni) endi sing becik endi sing ala (ora becik). Paribasan iki uga asring dienggo kanggo ngelingaké supaya ora susah was sumelang yèn tumindak bener, amarga ala-beciké bakal dimangertèni utawa katon.
* Belo melu seton, tegesé bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake.
* Bubuk olèh lèng, tegesé
* Busuk ketekuk, pinter keblinger, tegesé

C

* Canthing Jali
* Cathok gawel
* Car-cor kaya kurang janganan
* Cebol nggayuh lintang, tegese duwe kekarepan sing mokal bisa klakon.
* Cecak nguntal empyak, tegese gegayuhan kang ora timbang karo kekuwatane.
* Cedhak kebo gupak
* Cincing-cincing meksa klebus
* Criwis cawis, tegese tansah mbantah prentah nanging sumadya nindhakake.

D

* Dahwen ati open, tegese nacad ananging arep dimelik dhewe.
* Datan sisip salugut kolang-kaling pinara sasra
* Dhemit ora ndulit, setan ora doyan, tegese tansah ginanjar slamet, ora ana sing ngribedi.
* Desa mawa cara negara mawa tata, tegese saben panggonan duwe cara dhewe-dhewe.
* Diwehi ati ngrogoh rempela, tegese nyuwun wis diparingi sithik, nyuwun sing akeh.
* Dom sumuruping banyu, tegese laku samar utawa meneng-menengan.
* Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan, tegese sanajan wong liya yen ana ora kepenake melu ngrasaake.
* Dudutan lan aculan, tegese padha kethikan, sing siji api-api ora ngerti.
* Durung pecus keselak besus, tegese durung sembada wis kepingin sing ora-ora.

E

* Eman eman ora keduman
* Emban cindhe emban siladan
* Embat-embat celarat
* Emprit abuntut bedhug
* Endhas gundhul dikepeti
* Enggon welut didoli udhet
* Entek jarake
* Esuk dhele sore tempe

F
G

* Gagak nganggo laring merak
* Gajah alingan suket teki
* Gajah elar
* Garang garing
* Gupak pulute ora mangan nangkane
* Gegedhen empyak kurang cagak
* Golek uceng kelangan dheleg

H

* Holopis kuntul baris

I

* Idu didilat maneh
* Idu geni.
* Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri andayani.
* Iwak lumebu wuwu

J

* Jajah desa milang kori
* Jalma angkara mati murka
* Jalma limpat seprapat tamat
* Jamur ing mangsa katiga
* Jaran kerubuhan empyak
* Jarit lawas ing sampiran
* Jer basuki mawa beya
* Jati ketlusuban luyung
* Jujul wuwul

K

* Kacang mangsa ninggal lanjaran
* Kadang konang
* Kalah cacak menang cacak
* Kandhang langit kemul mega
* Katon koyo cempaka sawakul
* Kaya banyu karo lenga
* Kebat kliwat gancang pincang
* Kebo bule mati setra
* Kebo ilang, tombok kandang
* Kebo kabotan sungu
* Kebo nusu gudel
* Kegedhen empyak kurang cagak
* Kelacak kepathak
* Kendel ngringkel, dhadhag ora godag
* Kependhem pakem
* Kesandung ing warata, kebentus ing atawang
* Kéré munggah balé
* Kutuk marani sunduk
* Kutuk nggendhong kemiri

L

* Lali karo barute
* Ladak kecengklak
* Lahang karoban manis
* Lambe setumang kari samerang
* Lanang kemangi
* Legan golek momongan
* Lumpuh ngideri jagad

M

* Maju tatu mundur ajur
* Matang tuna numbak luput
* Meneng widara uleran
* Menthung koja kena sembagine
* Merangi tatal
* Mikul dhuwur, mendhem jero
* Mrojol selaning garu
* Mulat sarira angrasa wani, rumangsa melu andarbeni, wajib melu angrukebi

N

* Nabok nyilih tangan
* Nawu lintang
* Ngagar metu kawul
* Ngemut legining gula
* Nglungguhi klasa gumelar
* Nguyahi banyu segara
* Ngrusak pager ayu
* Ngundhuh wohing pakarti
* Nguthik uthik macan dhedhe
* Nucuk ngiberake
* Nututi layangan pedhot
* Nyangoni kawula minggat
* Nyunggi lumpang kentheng

O

* Obor blarak
* Opor bebek mentas awake dhewek
* Ora gonja ora unus
* Ora mambu enthong irus
* Ora ono banyu mili mendhuwur
* Ora ono kukus tanpa geni
* Ora tembung ora tawung
* Ora uwur ora sembur
* Othak athik gathuk
* Othak athik didudut angel

P

* Pakulinan iku kodrat sing kapindho.
* Palang mangan tanduran
* Pandhitane antake
* Pitik trondhol diumbar ing padaringan
* Pupur sak durunge benjut
* Pupur sawise benjut

R

* "Rawe-rawe rantas malang-malang putung."
* Rebut balung tanpa isi
* Rindik asu digithik

S

* Sabaya pati, sabaya mukti
* Sadumuk bathuk, sanyari bumi
* Sandhing kebo gupak
* Sapa gawé nganggo
* Sapa sira sapa ingsun
* Sapa sing salah bakal séléh
* Sedhakep awe awe
* Sembur sembur adus, siram siram bayem
* Sepi ing pamrih rame ing gawe
* Sing bisa rumangsa, aja rumangsa bisa
* Sugih tanpa bandha, digdaya tanpa aji, nglurug tanpa bala, menang tanpa ngasorake
* Sumur golek timba

T

* Tega larane ora tega patine
* Tembang rawat-rawat, ujare bakul sinamberawa
* Timun jinara
* Timun mungsuh duren
* Timun wungkuk jaga imbuh
* Tinggal glanggang colong playu
* Tumbak cucukan
* Tumbu oleh tutup
* Tuna sathak bathi sanak
* Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati
* Tulung menthung

U

* Ubaya saksi.
* Ubut saksi.
* Udan gemblong omahe wong, udan gaplek omahe dhewe, meksa luwih becik ing omahe dhewe.
* Ulah semu.
* Ujaring wong pepasaran.
* Ula marani gebug.
* Ulangan cumbon.
* Ulat madhep ati arep.
* Ula-ula dawa.
* Undhaking pawarta sudaning kiriman.
* Undhaking pawarta sudaning titipan.
* Undha usuk.
* Ungak-ungak pager arang.
* Unjal angempan.
* Upaya prabeda.
* Upaya saksi.
* Urik klelet candhu tike.
* Urun rembug.
* Urun wudhu.
* Usung-usung lumbung.
* Utange nurut wulu.
* Utang lara nyaur lara, utang pati nyaur pati.
* Utang nyaur, nyilih ambalekake.
* Uwot gedebog.
* Uyah kecemplung segara.

W

* Wis kebak sundukane
* Witing tresna jalaran saka kulina
* Wiwit kuncung nganti gelung
* Wong legan golek momongan

Y

* Yitna yuwana lena kena
* Yiyidan mungging rampadan
* Yoga anyangga yogi
* Yuyu rumpung mbarong rongé